Jak europejskie miasta radzą sobie w obliczu kryzysu energetycznego i dlaczego upatrują w nim szansę na poprowadzenie Europy w kierunku neutralnej klimatycznie i sprawiedliwej przyszłości?

30 marca na konferencji Porozumienia Burmistrzów 2023 w Brukseli spotkali się przedstawiciele instytucji UE wysokiego szczebla oraz burmistrzowie miast z całej Europy. Dziewięcioro samorządowców zaprezentowało działania, jakie ich miasta podejmują w obliczu dwóch wielkich współczesnych kryzysów: energetycznego i klimatycznego. Rozmawiali o długoterminowych rozwiązaniach, które przyspieszą głęboką transformację społeczno-energetyczną oraz wsparciu, jakiego w tym procesie mogą udzielić samorządom instytucje europejskie i rządy krajowe.

Komisarz ds. energii Kadri Simson omawiając szerokie i długoterminowe wysiłki na rzecz budowy czystego, przystępnego cenowo i bezpiecznego systemu energetycznego, podkreślała kluczową rolę miast, zwłaszcza w osiąganiu celów w zakresie renowacji budynków i efektywności energetycznej. „Dzięki środkom nadzwyczajnym i REPowerEU zareagowaliśmy szybko i zdecydowanie, aby złagodzić skutki kryzysu energetycznego. Jednak wyniki te zawdzięczamy również każdemu Europejczykowi oraz naszym miastom. Przykładem może być kampania Energy Saving Sprint prowadzona przez Porozumienie Burmistrzów i skutkująca działaniami na rzecz oszczędzania energii realizowanymi w ponad 50 miastach" – zauważyła.

Włodarze Mediolanu (Włochy), Fryburga (Niemcy), Pedreguer (Hiszpania), Łodzi (Polska) i Grenoble (Francja) zaprezentowali różnorodne nadzwyczajne środki, które wprowadzili, aby stawić czoła kryzysowi: od ekologicznego opodatkowania, przez renowację budynków, promocję wspólnot energetycznych, edukację i budowanie świadomości mieszkańców, transport i mobilność... Więcej o działaniach podejmowanych przez miasta można usłyszeć tutaj.

Aby miasta nadal mogły wytrwale dążyć do długoterminowego zmniejszenia zużycia energii - zamieniając sprint w maraton - potrzebują wsparcia ze strony swoich krajowych rządów i Unii Europejskiej. Wiceprzewodniczący Komitetu Regionów Apostolos Tzitzikostas podkreślił znaczenie wielopoziomowego sprawowania rządów dla realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu (Green Deal 2050): „W tym kontekście musimy zabezpieczyć wsparcie dla władz lokalnych i regionalnych w postaci finansowania i innowacyjnych strategii mobilizacji inwestycji. I apeluję o dalsze powiązanie inicjatyw Porozumienia z funduszami spójności, które są jedynymi instrumentami dostępnymi dla wszystkich regionów UE, umożliwiającymi tworzenie długoterminowej wizji i planów inwestycyjnych na rzecz zrównoważonego rozwoju, które są kształtowane oddolnie."

Oprócz sformułowania postulatu zaangażowania władz lokalnych na szczeblu krajowym, burmistrzowie wezwali również UE do rozważenia bardziej bezpośredniego finansowania. W sytuacji, w której wiele miast jest zablokowanych przez krajowe przepisy i brak funduszy, jednym z najlepszych sposobów, w jaki UE może przyspieszyć wdrażanie Europejskiego Zielonego Ładu, jest bezpośrednia pomoc miastom.

Chcąc włączyć działania planowane w REPowerEU do długoterminowej strategii klimatycznej, miasta oprócz wsparcia ze strony rządów krajowych i unijnych muszą również zapewnić sobie wsparcie swoich obywateli. Poparcie społeczne jest bowiem niezbędne, by działania te miały charakter długoterminowy. Dlatego też wysiłki UE będą skuteczne tylko wtedy, gdy samorządy lokalne same będą skutecznie angażować swoich obywateli.

Decydenci samorządowi z Clermont-Ferrand (Francja), Sztokholmu (Szwecja), Kriżevci (Chorwacja) i Warszawy (Polska) przedstawili różnorodne programy i inicjatywy, które wprowadzili na szczeblu lokalnym, aby bezpośrednio i skutecznie zaangażować obywateli w proces przemian, który nabrał zupełnie nowego znaczenia wraz z kryzysem energetycznym: od wspólnot energetycznych po konwencje obywatelskie, fora młodzieżowe i biura energetyczne oferujące porady w zakresie oszczędzania energii. Burmistrzowie jasno stwierdzili, że jedynym sposobem na uporanie się z kryzysem energetyczno-klimatycznym jest działanie w sposób holistyczny - demokratyczny i sprawiedliwy.

"Lokalne zasoby powinny być wykorzystywane dla lokalnych społeczności energetycznych, aby wzmocnić lokalne społeczności" – podsumował Mario Rajn, burmistrz Kriżevci (Chorwacja)

Poprzez bezpośrednie wdrażanie Zielonego Ładu UE w miastach i gminach  i angażowanie obywateli w ten proces, to właśnie samorządy lokalne stawiają obywateli w centrum europejskiej transformacji energetycznej.

„Musimy zacząć mówić językiem zrozumiałym dla ludzi. Mówimy o benchmarkingu, Fitfor55... ale nikt tego nie rozumie! Przetłumaczmy to na to, co ludzie rozumieją. Zbudujemy nowe mieszkania socjalne dla osób dotkniętych ubóstwem energetycznym, będziemy mieli setki kolejnych autobusów elektrycznych, aby usunąć z ulic autobusy spalinowe... Jeśli dacie nam na to jakieś bezpośrednie fundusze, to zrealizujemy te działania, a ludzie bezpośrednio zobaczą, czym zajmuje się UE" – podkreślał Rafał Trzaskowski, prezydent Warszawy.

Konferencję zakończyło wystąpienie wiceministra-prezydenta Flandrii, Barta Somersa, który zachęcał gminy z całej Europy do utworzenia sojuszu, aby uwolnić potencjał mobilizacji wszystkich lokalnych podmiotów: „Jestem głęboko przekonany, że globalne wyzwanie, przed którym stoimy, zostanie rozwiązane na poziomie lokalnym”.

W sumie 293 z 300 flamandzkich gmin podpisało już Porozumienie Burmistrzów. Minister zapowiedział, że przy okazji przyszłorocznej prezydencji belgijskiej w UE rząd flamandzki postawi miasta w centrum uwagi. Już teraz zapraszał na 12 marca 2024 roku, na wspólną konferencję prezydencji belgijskiej i Porozumienia Burmistrzów podkreślając: „Nadszedł czas, aby pozwolić burmistrzom przemówić”.